รูป เป็นปรมัตถธรรมประเภทหนึ่งในจำนวนปรมัตถธรรม ๔ ประเภท ซึ่งได้แก่ จิต เจตสิก รูป นิพพาน รูปเป็นสภาพธรรมที่ไม่รู้อารมณ์ ไม่ใช่ธาตุรู้ ไม่ใช่สภาพรู้ เช่่น สี เสียง กลิ่น รส เย็น ร้อน อ่อน แข็ง ไหว ตึง เป็นต้น รูปเกิดขึ้นเพราะมีปัจจัยปรุงแต่งและดับไปเช่นเดียวกับจิตและเจตสิก
รูปปรมัตถ์มีทั้งหมด ๒๘ รูป หรือ ๒๘ ประเภท ซึ่งเป็นรูปที่จิตรู้ได้ทางตา คือ มองเห็นได้ทางตาเพียงรูปเดียว ส่วนอีก ๒๗ รูปนั้น จิตเห็นไม่ได้ แต่สามารถรู้ได้ทางทวารอื่น ๆ ตามประเภทของรูปนั้น ๆ เช่น เสียงรู้ได้ทางหู กลิ่นรู้ได้ทางจมูก ลิ้มรสได้ทางลิ้น รู้เย็น รู้ร้อน รู้อ่อน รู้แข็ง รู้ไหว
รู้ตึงได้ทางกาย เป็นต้น
รูปปรมัตถ์เป็นสังขารธรรม มีปัจจัยปรุงแต่งจึงเกิดขึ้น รูป ๆ หนึ่งอาศัยรูปอื่นเกิดขึ้น ฉะนั้น จะมีรูปเกิดขึ้นเพียงรูปเดียวไม่ได้ ต้องมีรูปที่เกิดพร้อมกันและอาศัยกันเกิดขึ้นหลายรูปรวมกันเป็น ๑ กลุ่มเล็ก ๆ ซึ่งแยกออกจากกันไม่ได้เลย ภาษาบาลีเรียกว่า ๑ กลาป
รูปเกิดแล้วดับไปอย่างรวดเร็วมาก เพราะว่ารูปเป็นสภาพธรรมที่ละเอียดมาก รูปกลาปหนึ่งที่เกิดขึ้น จะดับไปเมื่อจิตเกิดดับ ๑๗ ขณะ ซึ่งเป็นไปอย่างรวดเร็วมาก เพราะว่าจิตเห็นและจิตที่ได้ยินขณะนี้ ปรากฏเหมือนว่าเกิดพร้อมกันนั้น ก็เกิดดับห่างไกลกันเกินกว่า ๑๗ ขณะจิต ฉะนั้น รูปเกิดพร้อมกับจิตที่เห็นก็ดับไปก่อนที่จิตได้ยินจะเกิดขึ้น
รูปที่เกิดดับรวมกันอยู่ เมื่อแตกย่อยอย่างละเอียด จนไม่สามารถแยกออกได้อีกแล้ว ในกลุ่มของรูป (กลาปหนึ่ง) ที่เล็กที่สุดที่แยกอีกไม่ได้อีกเลย ก็มีรูปรวมกันอย่างน้อยที่สุด ๘ รูป เรียกว่า อวินิพโภครูป ๘ คือ มหาภูตรูป ๔ และอุปาทายรูป ๔
..........................
หนังสืออ้างอิง...ปรมัตถธรรมสังเขป
จิตตสังเขป และภาคผนวก
โดย...สุจินต์ บริหารวนเขตต์
